Stolica i największe miasto Gruzji położone nad rzeką Kurą, zamieszkane przez 1,15 mln osób. Główny kulturalny, naukowy i przemysłowy ośrodek Gruzji.
Jakie jest Tbilisi?
Przede wszystkim spokojne i nie tak męczące jak większość europejskich stolic. Wypoczywając w stolicy Gruzji, nie musisz się co chwila o kogoś ocierać i szukać restauracji z najkrótszą kolejką oczekujących. Miastu na rzeką Kura bliżej do Ljubljany i Zagrzebia niż do takich molochów jak Monachium, Rzym i Wiedeń.
Co zobaczyć w Tbilisi?
Oczywiście gruzińską architekturę i sztukę sakralną. Nie spodziewaj się jednak fajerwerków w watykańskim stylu a raczej wielu małych perełek jak katedra Sioni czy ormiańska katedra św. Jerzego. Największa świątynia w Tbilisi, czyli kościół św. Trójcy, powstał po roku 2000, więc na razie to raczej pomnik niż zabytek.
Większość starego miasta, czyli obszar wewnątrz historycznych fortyfikacji, jest raczej mało uczęszczany, a aktywność turystyczna koncentruje się w takich punktach jak dzielnica Abanotubani, Meidan Bazar i ulica Kote Afkhazi, gdzie znajdziecie najwięcej restauracji, winiarni i sklepów z pamiątkami.
Gastronomia w Tbilisi.
Pewnie pomyślicie o chaczapuri i chinkali, ale odradzam. Po pierwsze dlatego że mamy tu doskonały przykład „paradoksu pizzy”, która jest lepsza poza Włochami niż na Półwyspie Apenińskim, a po drugie, te dwie flagowe potrawy znajdziecie w większości polskich miast.
Kuchnia gruzińska ma bardzo dużo do zaoferowania, żeby marnować ograniczone zasoby naszego metabolizmu na coś co już znamy.
Ja koncentrowałem się na daniach z wołowiny i baraniny, ponieważ w rejonie Kaukazu, stosunek cen tego mięsa do wieprzowiny, jest znacznie mniejszy niż w naszej części świata.
Taka ciekawostka: w tbiliskich restauracjach, możecie zamówić także kiełbasę na gorąco. Nie jest to ogólnogruzińska potrawa, pochodzi bowiem z Megrelii czyli ojczyzny komisarza Berii i ustępuje smakiem kiełbasie polskiej ale spróbować warto. Nie zniechęcam ale i nie polecam.
No i wreszcie kwesta wina, na którym się nie znam. Mniejsza jednak o mnie kiedy jesteśmy w kraju który uchodzi za ojczyznę tego trunku, a znaleziska archeologiczne świadczą o tym, że wino pito na tych ziemiach już 6000 lat temu. I tak pozostało do dzisiaj.
Gruzja, poza Francją i niektórymi rejonami Węgier, jest jednym z nielicznych miejsc gdzie większość ludzi w restauracjach zamawia wino do obiadu. A że robią to nie tylko miejscowi ale i turyści, to można założyć że wiedzą co robią.
Tbilisi ma bogatą historię sięgającą czasów starożytnych. Miasto było punktem na historycznym Szlaku Jedwabnym, co przyczyniło się do jego wielokulturowości i bogactwa kulturowego. Nazwa "Tbilisi" pochodzi od gruzińskiego słowa "tbili", co oznacza "ciepłe", nawiązując do naturalnych źródeł termalnych w okolicy.
Tbilisi łączy w sobie różnorodne style architektoniczne, od starożytnych kościołów i fortec po nowoczesne budynki. W centrum miasta można zobaczyć wiele historycznych zabytków, w tym cytadelę Narikala, cerkwie wiekowe i barokowe, oraz urokliwe, wąskie uliczki.
Tbilisi przyciąga turystów ze względu na swoje zabytki, atmosferę i gościnność mieszkańców. Wiele atrakcji turystycznych można znaleźć w Starym Mieście, w tym Meidan, Plac Wolności, Most Pokoju i strefa kawiarni i restauracji wzdłuż ulicy Leselidze.
Tbilisi jest ważnym ośrodkiem religijnym, gdzie można znaleźć wiele starych cerkwi i miejsc kultu. Jedną z najważniejszych atrakcji religijnych jest Sobór Sioni, jedna z najstarszych cerkwi w Tbilisi.
Katedra Sioni w Tbilisi
Patriarchalna Katedra Zaśnięcia Matki Bożej na Syjonie. Pierwszy kościół stojący na miejscu Katedry Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny na Syjonie powstał zapewne w czasach króla Wachtanga Gorgasli. Kościół wzorowany był na świątyni wzniesionej w Ogrodzie Getsemani w miejscu Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny. Budowę kontynuowano za panowania następcy tronu Dachi (499-514) i władcy Kartli Guaram Kurapalat (514-599). Od tamtego czasu kościół był wiele razy niszczony i przebudowywany.
W 1386 roku Tamerlan zniszczył budynek Świątyni Syjonu, który został przywrócony przez Aleksandra I. W 1522 roku Szach Ismail zrabował wysadzaną klejnotami ikonę Matki Bożej Syjonu, a następnie podarował ją Mtkvarowi. W 1556 roku świątynia została ponownie zniszczona przez Szacha Tamaza. W wyniku zniszczenia przez Irańczyków kilku dróg w Tbilisi, zniszczona katedra i południowy ołtarz Św. Michała Archanioła, zawierające elementy z XIII wieku, zostały odrestaurowane w 1657 r. przez arcybiskupa Tbilisi.
W 1850 roku na rozkaz Michaiła Woroncowa zdecydowano o malowaniu świątyni, którego dokonał w latach 1851-55 Grigol Gagarin. Malowanie odbywa się za pomocą farb woskowych, które mają wiele zalet w porównaniu do farb olejnych. Warto zauważyć, że duże miejsce poświęcone jest wizerunkom gruzińskich świętych.
W Świątyni Syjonu znajduje się wiele niezwykłych grobowców. Według tradycji w świątyni pochowani są jej budowniczowie, książęta Guaram i Adarnase. Przed drzwiami diakonatu, pod białym marmurowym kamieniem przy południowej ścianie, św. Biskup Jan z Mangle. Przed ołtarzem i pod filarami kopuły znajdują się groby katolikosów-patriarchów Gruzji: św. Kiriona II, Leonidasa, św. Ambrożego Wyznawcy, Krzysztofa III, Kalistratesa, Melchizedeka III, Efraima II, Dawida V.
Od 1801 roku w katedrze na Syjonie przechowywany jest krzyż św. Nino, zwrócony Gruzji przez cesarza rosyjskiego Aleksandra I.
Krzyż Świetej Nino w katedrze Sioni
Najważniejszą relikwią w świątyni jest starożytny krzyż świętej Nino, która przyniosła chrześcijaństwo do Gruzji.
Krzyż wykonany z winorośli i opleciony włosami dziewczyny, umieszczony jest w oprawionej w srebro gablocie na ikonę po lewej stronie przegrody ołtarzowej.
Kamień Dawida z Garedży w katedrze Sioni
Kamień przyniesiony z pielgrzymki do Palestyny przez mnich Dawida z Garedży. Dawid był jednym z 13 Braci Syryjskich, asceta i cudotwórca mieszkający n górze Zedazeni.
Co roku z okazji odpustu, kamień jest przenoszony do monastyru Dawit Garedża.
Kościół Trójcy Świętej w Tbilisi
Katedra Świętej Trójcy w Tbilisi jest główną świątynią prawosławną w Gruzji, zbudowaną w latach 1996-2004 według projektu architekta Archila Mindiaszwilego.
Pomysł budowy nowej katedry dla upamiętnienia 1500-lecia autokefalii Gruzińskiej Cerkwi Prawosławnej i 2000-lecia narodzin Chrystusa zrodził się w 1989 roku, w okresie, gdy w sowieckiej Gruzji ruch narodowy zyskiwał na sile. W maju 1989 roku pod przewodnictwem Patriarchy Gruzji i rządu Tbilisi ogłoszono konkurs na projekt katedry Świętej Trójcy. O sfinansowanie budowy świątyni prezydent Gruzji Eduard Szewardnadze zwrócił się do Bidziny Iwaniszwilego, gruzińskiego bankiera pracującego w Rosji, który stał się głównym fundatorem budowy.
23 listopada 2004 roku, w dzień św. Jerzego, katedra została poświęcona przez Jego Świątobliwość i Błogosławionego Katolikosa-Patriarchę całej Gruzji Ilię II.
Katedra Narodzenia Matki Bożej - Metekhi
Cerkiew Narodzenia Pańskiego w Metechi to jeden z najstarszych kościołów zbudowanych w Tbilisi, którego historia sięga V wieku.
Nazwę świątyni należy nawiązywać do ikony Matki Bożej Metechi spoczywającej w świątyni. Ikona ta, obecnie zaginiona, musiała być bardzo znana i szanowana.
W gruzińskich źródłach historycznych skała Metekhi wymieniana jest jako silny zamek obronny z XII-XIII wieku, w którym znajdowały się komnaty królów Bagratowów.
Najważniejszym sanktuarium świątyni jest grób św. Szuszaniki. Na początku VII wieku, po rozłamie kościoła ormiańsko-gruzińskiego, katolikos Kirion przeniósł szczątki świętego z Tsurtavi do katedry Metechi. Wiadomo, że król Tamar ozdobił ciało Błogosławionej Królowej złoconymi szatami i oddawał jej szczególny szacunek.
Ateszgah w Tbilisi
Ateshga - zaratustryjska świątynia Wiecznego Ognia. Wejście do budynku jest możliwe od strony podwórza domu mieszkalnego. Czyli jest mocno utrudniony.
Nazwa Ateshga pochodzi od perskiego słów: Atesh i Gah oznaczających miejsce ognia. Tradycyjnie do rozpalania ognia w Ateshdze używano wyłącznie drewna owocowego, które podczas spalania wydzielało przyjemny aromat.
Ateshga jest zbudowana z cegieł. Była to budowla w kształcie sześcianu z półkolistą, obecnie zawaloną kopułą.
Istnieje wiele doniesień na temat szerzenia się zoroastyzmu w Tbilisi w okresie wczesnochrześcijańskim, jak wynika z gruzińskich źródeł pisanych, według których w Tbilisi mieszkali wyznawcy tej wiary. Gruzini walczyli z różnym powodzeniem, ale nieprzerwanie, przeciwko wprowadzeniu zaratusztrianizmu. Ślady tej walki wyraźnie widać w ówczesnych gruzińskich źródłach pisanych.
W latach 20. XVIII wiwku w budynku funkcjonował meczet, w latach 2007-2009 Komitet Narodowy ICOMOS przeprowadził sprzątanie i renowację Ateshgi w ramach projektu rewitalizacji obszaru Betlejem: zrekonstruowano klatkę schodową, wyczyszczono wnętrze, odkopano i przeprowadzono niewielką renowację w części wejściowej. Cały budynek pokryto tymczasowym dachem, który miał chronić go przed czynnikami atmosferycznymi.
Katedra Ormiańska Świętego Jerzego
Katedra Tbilisi Surb Gevorg, to ormiański kościół zbudowany w 1251 roku w dzielnicy Starego Tbilisi, Katedra Diecezji Ormiańskiej w Gruzji i Wielki Kościół Zamkowy.
Przybycie Ormian do Gruzji rozpoczyna się po XI wieku, kiedy utracili oni swoje państwo.
Istnieją różne założenia dotyczące jego własności i daty budowy. Według ormiańskich badaczy, kościół wybudował tu kupiec i szlachcic ormiański Umek, który przybył z Armenii w 1251 roku, choć nie ma na to bezpośrednich dowodów.
Na dziedzińcu kościoła znajduja się groby ormiańskich artystów i wojskowych.
Meczet Jumah
Meczet położony u podnóża twierdzy Narikala, na końcu obecnej ulicy Botanicznej. Jest to jedyna zachowana świątynia muzułmańska w mieście.
Ludność muzułmańska pojawiła się w Tbilisi po podboju miasta przez Arabów, od drugiej połowy VII wieku.
W latach 1723-1735 Osmanowie, którzy wówczas okupowali Tbilisi, zbudowali u podnóża Nariqali meczet sunnicki. W latach czterdziestych XVIII wieku meczet został zniszczony przez Persów. W latach 1846-1851 został odrestaurowany przez architekta Giovanniego Scudieri, jednak pod koniec XIX wieku, w 1895 roku, milioner i filantrop z Baku Hajizeinalabdin Taghyev całkowicie wyremontował meczet.
W wyniku ogłoszenia niepodległości Gruzji w 1991 roku, w ramach ochrony praw i wolności człowieka, wolność religijna została uznana także dla muzułmanów w Gruzji.
Obecnie w Tbilisi mieszkają dwie grupy wyznawców muzułmanów: sunnici i szyici. Meczet sunnicki jest jedynym działającym meczetem w Tbilisi. Służy zarówno muzułmanom sunnickim, jak i szyickim. Modlą się razem do Allaha, co nie jest zbyt powszechną formą na świecie. Pierwotnie meczet przedzielała czarna kurtyna, po jednej stronie modlili się sunnici, a po drugiej szyici. Dziś meczet jest otwarty dla wszystkich.
Meidan Bazar | Rynek Szejtan
Diabelski Bazar - nazwa małej uliczki położonej pomiędzy Abanotubanem a Placem Tatarskim w XVIII-wiecznym Tbilisi.
Termin rynek szaitański. Tak mocno zapadł w pamięć dawnych mieszkańców Tbilisi, że jego nazwę mechanicznie przeniesiono na Plac Tatarski i przez pomyłkę Plac Tatarski nazwano także Bazarem Szejtana.
Dzisiaj sam rynek znajduje się pod ziemią i mieszczą się tam sklepy z pamiątkami i starociami z Gruzji.
Narikala i Kościół św. Mikołaja
Narikala perska nazwa zamku Kala w Tbilisi. Pierwsza wzmianka o nim pojawiła się w źródłach w 1772 roku wraz z niemieckim podróżnikiem Johannem Guldenstedtem.
Według historyków, w IV wieku król Varaz-Bakur zbudował w tym miejscu fortecę, którą później zdobyli perscy Sasanidzi, określaną w źródłach historycznych jako Twierdza Zazdrości, w połowie V wieku królowie Kartli odzyskali twierdzę.
Zamek Narikala uważany jest za jeden z najstarszych zamków wśród zabytków Gruzji.
Kościół św. Mikołaja z Tbilisi na Narikala został pierwotnie zbudowany w XIII wieku, za czasów św. Króla Demetriusza Konsekrowanego.
Po zjednoczeniu Gruzji z Rosją Narikala straciła swoje dawne znaczenie i w 1818 roku generał Jermołow zamienił świątynię w magazyn prochu. Potężny wybuch prochowni zniszczył kościół niemal do fundamentów.
W kwietniu 1996 roku w Więzieniu Matczynym w Tbilisi rozpoczęła się budowa nowej katedry św. Mikołaja na starych fundamentach. W nowym budynku znajdują się ocalałe pozostałości z XIII wieku.
Łaźnie Siarkowe
Legenda przypisuje odkrycie gorących źródeł w Tbilisi i budowę na nich miasta królowi Vakhtangowi Gorgasalowi z Kartli, który żył w V wieku. Arabski geograf z X wieku, Ibn Haukal odnotowuje: W mieście znajdują się łaźnie podobne do łaźni Tyberiadzkich, w których woda wrze bez ognia. Według przekazów historycznych w XIII wieku w Tbilisi istniało 65 łaźni z wodą mineralną.
Informacje o łaźniach tbiliskich przekazują nam wenecki podróżnik Marco Polo i rosyjski kupiec Wasyl Gagara.
Plac Wolności w Tibilisi
Główny plac w Tbilisi ma historię około dwóch stuleci . W nieodległej przeszłości plac był opuszczonym miejscem poza murami miasta.
Plac był świadkiem wielu protestów, z których najliczniejszym jest wiec Rewolucja Róż w 2003 roku. 2005 10 maja prezydent USA George Bush i prezydent Gruzji Micheil Saakaszwili przemawiali na placu do około 100 000 obywateli.
Norashen - Kościół Ormiański Matki Bożej w Tbilisi
Znajduje się przy ulicy Kote Abkhaz. Pierwszy kościół powstał tu w 1740 r. Obecnie istniejący kościół wzniesiono głównie w latach 1790-96.
Kościół posiada trzy wejścia. Przed bramą Samreti znajduje się asymetryczna brama zbudowana w pierwszej połowie XIX wieku, pokryta ciosanym kamieniem i bogato rzeźbiona. Jednocześnie na garbie zachodniego ramienia wzniesiono niewielką ażurową dzwonnicę. Z wyglądu kościół Norasheni nawiązuje do architektury ormiańskiej i gruzińskiej późnego średniowiecza, choć elementy klasycyzmu widoczne są także w dekoracji fasad.
Wewnątrz ścian kościoła znajdują się chaczkary z XVII wieku. Kościół zdobi malowidło wykonane w latach 1834-35 przez Mkrtuma Ovnatanianiego, ormiańskiego artystę z Tbilisi.
W pobliżu zachodniej ściany kościoła, na prawo od drzwi, znajduje się grób tbiliskiego ormiańskiego kupca i filantropa Micheila Tamamszewiego.
Kościół Surb Nshan w Tbilisi
Kościół Świętej Pieczęci - XVIII-wieczny kościół ormiański w Starym Tbilisi. Zbudowano go w latach 1703-1711, a przebudowano w 1780 roku. Kościół jest w opłakanym stanie po 2002 roku, częściowo zniszczonym w wyniku podpalenia.
Matka Gruzja
Pomnik na Wzgórzu postawiono w 1958 roku w związku z 1500-leciem miasta. Zgodnie z pierwotną decyzją stolicę miała tymczasowo ozdobić alegoryczny drewniany posąg, później jednak zmieniono tę decyzję. Z tego powodu w 1963 roku drewnianą fakturę pokryto aluminium, aby posąg nie uległ zniszczeniu.
W 1997 roku stary pomnik został wymieniony na nowy. Autorką 20-metrowej aluminiowej figury kobiety ubranej w gruziński strój narodowy jest Elguja Amashukeli. Matka Gruzji jest symbolem gruzińskiego charakteru narodowego: posąg w jednej ręce trzyma kielich wina dla zakochanych, a w drugiej miecz dla wrogów.
U podstawy posągu znajduje się widok na Ogród Botaniczny w Tbilisi, a na terenie Ogrodu Botanicznego można uchwycić rzekę Tsavkisisskali, gdzie przerzucono trzy mosty.
Górny Kościół Narodzenia Zbawiciela w Betlejem
Kościół z XIII wieku, wybudowany najprawdopodobniej przez luidność ormiańską.
Początkowo w miejscu dzisiejszego kościoła Narodzenia Zbawiciela w Betlejem stała niewielka gruzińska kaplica prawosławna. Obecnie widoczna jest z niej jedynie część absydy. Pozostała część ścian znajduje się pod podłogą obecnego kościoła.
W czasach sowieckich w kościele znajdowała się pracownia jubilerska.
W 1991 roku cerkiew znajdująca się przy ulicy Betlejemskiej została przekazana Patriarchatowi Gruzińskiemu, a od 1994 roku przywrócono w niej nabożeństwa prawosławne. Po zachodniej stronie kościoła, niedaleko wejścia, znajduje się refektarz wybudowany w 2001 roku.
Na wschód od kościoła stoi XVII-wieczna dwukondygnacyjna ceglana dzwonnica, zwieńczona fanchaturi z ciętym kamiennym łukiem.
Kościół Ojca Krzyża w Tbilisi
Kościół w historycznej dzielnicy Kvemo Kala, zbudowany w V a ostatecznie przebudowany w XVI wieku.
Ojciec Krzyża oznacza opata klasztoru Krzyża Jerozolimskiego. Do 1921 roku zabytek należał do Patriarchatu Jerozolimskiego i przez wieki konkurował z gruzińskimi klasztorami za granicą. Przez długi czas z własnych środków utrzymywał gruziński klasztor w Jerozolimie.
Platon Ioselian wymienia pięć kościołów, które powstały za czasów Vakhtanga Gorgasli: Syjon, Anchiskhat, Świętego Krzyża, Betlejem i Świętego Michała Archanioła.
Zgodnie z tradycją nazwano go Golgotą.
Dzielnica Abanotubani
Jedną z najstarszych dzielnic Tbilisi, o której mowa jest w legendzie o założeniu Tbilisi przez króla Vakhtanga Gorgasali w V wieku: Krogulec królewski zgubił się w pogoni za rannym bażantem, a oba ptaki odnaleziono później we wrzącym źródle, w ten sposób odkryto wody termalne Tbilisi.
Na prawym brzegu rzeki Mtkvari, król Vakhtang Gorgasali rozpoczął budowę miasta, którą ukończył pod koniec VI wieku jego syn Dachi. Zgodnie z wolą ojca Dach przeniósł stolicę z Mcchety do Tbilisi.
Istnienie poprzedniego miasta, na terenie dzisiejszego Abanotubani, potwierdza mapa z IV wieku stworzona przez rzymskiego geografa Castoriusa, na której Tbilisi nazywane jest Philado.
Symbioza ludzi i psów w Tbilisi
Ciekawym aspektem jest właśnie swoista symbioza między mieszkańcami gruzińskich miast a psami. Niektóre psy, zwane dzielnicowymi, są dobrze znane w swoich rejonach, mają swoje terytoria i są otaczane opieką przez ludzi. Często przywiązują się do określonych miejsc i osób, np. dozorcy budynków czy właścicieli sklepów.
W Tbilisi znany jest przypadek psa Kuba, który stał się lokalnym celebrytą i był nawet obiektem reportaży. Takie historie pokazują, że w Gruzji bezdomne psy nie są tylko problemem, ale też elementem miejskiej kultury.
Kolejka linowa Rike-Narikala
Oddana do użytku w 2012 roku, cieszy się dużą popularnością wśród turystów.
kolejka znajduje się w historycznym, chętnie odwiedzanym przez turystów miejscu w Tbilisi, a jej gondole oferują piękne widoki na stolicę.
Od momentu otwarcia kolejka linowa Rike-Narikala przewiozła łącznie 12,5 miliona pasażerów.
Leghvtakhevi
Legvtakhevi oddzieliło starożytną dzielnicę Tbilisi od właściwego miasta (obecnej dzielnicy Abanoebi.
W dolinie garbarze obrabiali skórę w wodzie siarkowej płynącej przez kanion Leghvtakhevi, dlatego nazywano ją także Dabakhana. W XIX wieku w Legvtakhevi założono ogród botaniczny.
